Een voedselbos: hoe werkt het en wat levert het op?

Tweesterrenchef Emile van der Staak haalt er zijn ingrediënten, cateraar Vitam neemt er de oogst af. Het voedselbos is hip and happening. In zo’n eetbaar bos groeien soms wel honderden verschillende gewassen. Het levert dus een breed scala aan ingrediënten op en tegelijkertijd is een voedselbos goed voor de biodiversiteit. Maar er is ook een keerzijde. Food Inspiration zet de voor- en nadelen van een voedselbos op een rijtje.

Kortgezegd is een voedselbos net een gewoon bos, alleen groeien er in een voedselbos eetbare gewassen. In vergelijking met het telen van eetbare gewassen op een akkerbouwbedrijf is het in een voedselbos niet de mens (de boer), maar de natuur die het ritme bepaalt.

Een voedselbos wordt door mensen ingericht en zorgvuldig opgebouwd in verschillende vegetatielagen en etages. Van mossen en schimmels naar bodembedekkers, naar struiken, fruitbomen en kruinbomen. Na het aanplanten van het voedselbos, is het aan de natuur. In de eerste tien jaar laat de mens het bos vrijwel geheel met rust en doet de natuur zijn werk. Na zo’n tien jaar is het bos zo ver uitgegroeid dat je de eerste gewassen kunt oogsten en eten. Producten die afkomstig kunnen zijn uit Nederlandse voedselbossen zijn onder andere walnoten, hazelnoten, bessen, appels, peren en champignons.

Voedselbossen in Nederland

In Nederland zijn voedselbossen een relatief nieuw fenomeen. Nederland telt anno 2024 zo’n 35 voedselbossen. De meeste daarvan zitten nog in de eerste tien jaar, waardoor er nog weinig gewassen worden geoogst en verwerkt. De twee bekendste Nederlandse voedselbossen zijn:

• Voedselbos Schijndel in Gemeente Meierijstad: dit voedselbos is zo’n 20 hectare groot en werd in 2018 aangeplant. Het bos is verdeeld over twee kavels, een van 4 hectare groot en een van 16 hectare. In het bos groeien zo’n 80 verschillende gewassen. Ongeveer 1 hectare is opgezet als Vitaminibos en is toegankelijk voor publiek. Het voedselbos is een samenwerking tussen Provincie Noord-Brabant, Stichting Voedselbosbouw en cateraar Vitam. Het voedselbos is nog volop in ontwikkeling, maar de producten die op termijn uit het bos zullen komen, gaan de chefs van Vitam gebruiken in hun gerechten, of ze verwerken die tot confituren of siropen. Vitam wil met de samenwerking met het voedselbos regeneratieve landbouw bevorderen. “Daarnaast zijn de producten die uit het voedselbos komen hartstikke gezond, doordat er niet met gif wordt gespoten of met gewasbeschermingsmiddelen wordt gewerkt. Dat is natuurlijk een extra plus voor onze gasten”, aldus Vitam-CEO Marlies Martens.
  
  Lees ook: Stap voor stap, hap voor hap verduurzamen deze foodbedrijven hun business »
   

• Voedselbos Ketelbroek in Groesbeek: dit voedselbos van 2,4 hectare groot werd in 2009 aangeplant en is daarmee het oudste voedselbos van Nederland, en zelfs van heel Europa. Het bos is nu 14 jaar oud en volop in gebruik. Er staan zo’n vierhonderd verschillende soorten eetbare planten. De opbrengst is zeer divers: van bloemen, scheuten en bladeren tot noten, groenten en fruit. Onder andere tweesterrenchef Emile van der Staak haalt hier veel gewassen vandaan waarmij hij gerechten maakt die hij serveert in zijn restaurant De Nieuwe Winkel** in Nijmegen. Door We’Re Smart werd De Nieuwe Winkel de afgelopen twee jaar uitgeroepen tot beste groenterestaurant ter wereld. 
  
  Lees ook: Emile van der Staak: a chef on a mission »

De opbrengsten

Volgens Stijn Heijs, voorzitter van Stichting Voedselbosbouw Nederland, is een voedselbos - op termijn — een zeer rendabele manier van het verbouwen van eetbare gewassen. Heijs: “De gemiddelde investering in een voedselbos is zo’n €20.000,- per hectare. Je moet circa €8.000,- rekenen voor het plantgoed, €8.000,- voor het ontwerp en €4.000,- voor de vergunningen en het grondwerk. De eerste tien jaar na aanplant moet het bos tot wasdom komen en heb je vrijwel geen inkomsten, maar ook geen kosten. Daarna worden de opbrengsten geschat op zo’n €12.000,- per hectare per jaar. Dat is zo’n 20% meer dan de opbrengst van een hectare reguliere landbouwgrond. De gemiddelde opbrengst daarvan ligt namelijk op circa €10.000,- per hectare.”

Kunnen we Nederland voeden met voedselbossen? Heijs is stellig: “Zeker! Als we 60% van onze huidige landbouwgrond zouden omturnen tot voedselbos, kunnen we daarmee heel Nederland voeden. Heel realistisch lijkt dat vooralsnog niet, want dat zou betekenen dat heel Nederland de overstap naar een 100% plantaardig dieet zou moeten maken. Want uit een voedselbosoogst komen natuurlijk geen dierlijke eiwitten. In ons huidige dieet eten we in Nederland gemiddeld zo’n 40% plantaardige en 60% dierlijke eiwitten.”

Het voedselbos: de voor- en nadelen

Bron: Stichting Voedselbosbouw Nederland

Hulp bij lange investeringstijd

Stichting Voedselbosbouw Nederland helpt startende voedselbosboeren op het gebied van financiering en advies. Het advies van de stichting aan boeren die willen starten met een voedselbos is om niet direct hun hele landbouwbedrijf te vervangen door voedselbosbouwactiviteiten, maar om dat in fases te doen. Op die manier kun je in de eerste jaren van het voedselbos – als er nog geen inkomsten zijn – de inkomsten halen uit je reguliere handel. Op het moment dat het voedselbos geld gaat opleveren, kun je een volgend deel van je reguliere business afstoten en ook dat land weer omturnen tot voedselbos. Zo groei je stapsgewijs toe van reguliere landbouw naar voedselbosbouw.