Paling is sterk verbonden met de Nederlandse cultuur, maar het is een vissoort waar vanwege zorgen rond de palingstand zorgvuldig mee om moet worden gegaan. De vis staat als 'ernstig bedreigd' op de Rode Lijst van de IUCN. Maar gaat het echt zo slecht met de paling? In de vissector roept het wetenschappelijk advies over de huidige palingstand vragen op vanwege de gebruikte meetmethode. Hoe zit dat?

Paling stond vorige week in de culinaire spotlights, toen chef-kok en patron-cuisinier Raymond Plat van restaurant Troef in Amsterdam door Stichting DUPAN werd uitgeroepen tot Paling Patron van het jaar 2024/25. De Paling Patron eert hen die zich inzetten voor de verbetering van de palingstand en het behoud van de Nederlandse palingcultuur.

Paling of aal?

Willem Dekker, Nederlandse palingwetenschapper van de Zweedse universiteit SLU, legt uit dat je de benaming aal gebruikt wanneer het gaat om de vis en het woord paling wanneer je het hebt over het eetbare product.

Paling op de rode lijst

Vanwege de vraag vanuit de gasten staat paling nog steeds op veel menukaarten. Maar de Europese paling, de Anguilla anguilla, staat ondertussen op de Rode Lijst van de Internationale Unie voor het Behoud van de Natuur (IUCN). De Europese wetenschappelijke adviesraad ICES heeft aangegeven dat de sterfte van paling door menselijk handelen naar nul moet. Reden voor bijvoorbeeld 21 chef-koks van hotelketen Relais & Châteaux om sinds vorig jaar geen paling meer te serveren. Ook stuurden deze chefs een oproep naar de 560 overige leden van de horecagroep met het verzoek de vis ook van hun menukaart te halen.

Bescherming palingstand is nodig

De ICES, de International Council for the Exploration of the Sea, publiceerde op 1 november 2023 haar wetenschappelijk advies voor de Europese paling voor 2024. Dit wetenschappelijk onderzoeksorgaan stelt als conclusie dat er een noodzaak blijft op inzet van het aalherstel, omdat er nog steeds sprake is van een geringe daling.

Lees ook: verse vis slim inkopen: welke betaalbare en duurzame alternatieven zijn er? »

Praktijkbevindingen

Maar die conclusie staat haaks op andere praktijkbevindingen, zo meldt Alex Koelewijn van Spakenburg Paling en voorzitter van DUPAN - een samenwerkingsverband voor een gezonde palingstand.

Belangrijk in dit verhaal is om te weten dat de Europese paling een typische migratie-vis is. Ze drijven als larfjes met de golfstroom vanuit de Sargassozee naar Europa en Noord-Afrika, waar zij als glasaal de zoete binnenwateren intrekken om op te groeien. 

Koelewijn: “Sinds 2011 zien we in de praktijk een voortdurend stijgende lijn bij de aankomst van glasaal. Wat we ook waarnemen is dat de glasalen groter en sterker aan de kust komen dan voorheen het geval was. Het meest opvallende is dat ze ook eerder aankomen, waarschijnlijk heeft dat met klimaatverandering te maken. Feit is dat de wetenschap later in het seizoen haar metingen en waarneming start en daarmee de verandering en grote hoeveelheden mist. Er zit een discrepantie tussen wetenschap en werkelijkheid.” 

Over Stichting DUPAN

Stichting DUPAN is het samenwerkingsverband van de Nederlandse Vereniging van
Palinghandelaren (NeVePaling), de Nederlandse Vereniging van Viskwekers (NEVEVI) en de belangenvereniging van kust- en binnenvissers (netVISwerk). Stichting DUPAN streeft naar een duurzame instandhouding van de Nederlandse paling en de palingcultuur.

Bescherming palingstand 

Voor Koelewijn zit ook een frustratie in het feit dat ICES als streefdoel heeft om weer op de paling-aantallen te komen van ruim zestig jaar geleden. “Maar de leefomstandigheden, vooral de toegankelijkheid en hoeveelheid beschikbaar zoetwater, voor de paling zijn veranderd.” De voorzitter van DUPAN vervolgt: “Het waterbeheer in het hele leefgebied van de paling is drastisch veranderd." De mens heeft de leefmogelijkheden van de vissoort beperkt door het afsluiten van leefgebied door dijken te bouwen, maar ook dammen, sluizen, gemalen en waterkrachtcentrales.

Koelewijn: "ICES kan wel een palingstand wensen die er was in de jaren zestig, maar dan moeten we eerst het leefgebied terugbrengen naar hoe het toen was.” Hij noemt het een realistisch streven om te bepalen hoeveel leefgebied er nu beschikbaar is voor de paling en hoeveel paling daar naar biologische draagkracht in past. "Dan kan je zinvolle afspraken maken over menselijk gebruik. Helaas mist de wetenschap tot op heden die pragmatische aanpak."

Glasaal

Bescherming palingstand 

De palingstand wordt tegenwoordig beschermd via de Europese Aalverordening, daarin zijn de maatregelen voor het herstel van het bestand van Europese aal vastgelegd. ​De uitzet van jonge paling is onder meer zo’n maatregel. Door jonge paling uit te zetten wordt naar verwachting het aantal paaiende palingen vergroot en komen er uiteindelijk méér baby’s.

Koelewijn: “Er is weliswaar onvoldoende wetenschappelijk bewijs dat de uitgezette palingen zorgen voor voortplanting, maar onderzoeken laten zien dat er meer glasalen -babypalingen- aan de kust komen. Na decennialange achteruitgang is de daling in 2011 gestopt en neemt het aantal sindsdien weer toe. Dankzij goed beheer van de natuur en de visserij én door het herstellen van de natuurlijke routes voor paling, is er goede hoop dat de stijging van de palingstand zich in de komende jaren voortzet."

Kies bewust

Wanneer je paling serveert, kies dan bewust, zo stelt Koelewijn. Chef-kok Raymond Plat van Troef in Amsterdam kiest in zijn restaurant voor paling met het blauwe label van het Eel Stewardship Fund-label (ESF), wat bijdraagt aan het duurzame beheer van de palingstand. 

Gerecht van Raymond Plat: paling uit Giethoorn met krokante aardappel, mierikswortel en kruidensla

Het fonds wordt onder andere ingezet om glasaal op te vangen op plekken waar zij zelf niet zouden overleven, omdat zij van daaruit het zoete water niet kunnen bereiken. De glasaal wordt vervolgens uitgezet in opgroeigebieden. Het steunt eveneens Paling Over De Dijk-projecten, waarbij volwassen palingen worden geholpen om veilig terug te zwemmen naar hun paaigronden in de oceaan.

Lees ook: De schimmige wereld van paling »

Paling in gevangenschap kweken

Om de palingen in de natuur te ontlasten, proberen onderzoekers al jaren een paling in gevangenschap te kweken. Maar dat is bij deze vissoort heel complex. Om de aal succesvol in gevangenschap te vermeerderen moet je eigenlijk exact weten wat er in de vrije natuur gebeurt. De volwassen vis maakt in de natuur een vermoedelijke trektocht van zo’n 6000 kilometer. De omstandigheden over wat een aal precies ondergaat in deze maanden voor de paai, zijn moeilijk in de praktijk na te bootsen. Wetenschappers van het onderzoeksinstituut Wageningen University & Research doen hier onderzoek naar.

Volgens onderzoeker Arjan Palstra is de migratie en de reproductie van de paling nog altijd één van de grootste biologische mysteries. De wetenschappers hopen met het onderzoek uiteindelijk niet meer afhankelijk te hoeven zijn van in het wild gevangen glasaal en zo een bijdrage te kunnen leveren aan het natuurlijke niveau van de Europese aal. Op dit moment zit het onderzoek iets voorbij de eerste fase waarbij in het lab wordt geprobeerd op een natuurlijke manier de reis naar de Sargassozee na te bootsen. "Drie keer per week hebben we larven waarvan een deel overleeft en gaat eten. Die zijn we nu aan het verbeteren om het aantal etende larven te verhogen", legt Palstra uit.