Tom (30) en Bart Grobben (34) van de Nieuwe Melkboer hadden op hun familieboerderij in Enschede vorig jaar nog 130 koeien lopen. Inmiddels staat er op de plek waar die koeien liepen een plantaardige zuivelfabriek, waar van zelf geteelde sojabonen, plantaardige yoghurt gemaakt wordt.

Chantal Engelen ruilde in september 2022 haar comfortabele stadse leven in voor een reis door het land in haar camper. Ze maakt verhalen over voedselveranderaars – peasmakers noemt ze hen – die werken met hun hart en zo de wereld veranderen. Ze gaat een paar dagen bij ze aan de slag en leert zo hun missie en drijfveren beter kennen. Op haar website én op Food Inspiration deelt ze regelmatig haar ervaringen.

Al lang stond de Nieuwe Melkboer op mijn verlanglijstje om te bezoeken, maar een goed moment vinden met de twee Twentse broers was niet eenvoudig. De afgelopen tijd was turbulent voor Tom en Bart. Niet alleen werd er na het generaties lang melkvee houden, definitief afscheid genomen van de koeien op de boerderij, ook bouwden de twee boerenbroers een plantaardige zuivelfabriek op het erf van hun familieboerderij. Deze transitie vraagt om lef, doorzettingsvermogen en een behoorlijke portie ondernemerschap.

Tom en Bart groeien op op de familieboerderij aan de rand van Enschede. In hun schooltijd zijn ze veel in die stad te vinden. Maar het oosten van Nederland is al snel te klein voor ze. Bart en Tom gaan op zoek naar avontuur. Tom blijft eerst nog even in de buurt en kiest voor een hbo-opleiding bedrijfskunde in Enschede. Bart gaat Bèta Gamma studeren in Amsterdam. Beide broers dompelen zichzelf uitgebreid onder in het studentenleven en voelen een sterke behoefte om hun horizon te verbreden. Bart reist een jaar door Zuid-Amerika en Afrika en Tom belandt in Nieuw Zeeland en Zuid-Afrika. Na terugkeer kiezen ze beiden voor een master Bedrijfs- en Consumentenwetenschappen in Wageningen.

Plantaardige eyeopener

Voor Bart en Tom is het niet meteen vanzelfsprekend dat ze na hun studie de melkveehouderij van hun ouders gaan overnemen. In 2016 wordt het vraagstuk van het wel of niet overnemen van de familieboerderij steeds actueler, omdat de ouders van Tom en Bart bijna pensioengerechtigd zijn. Maar de mannen zijn ervan overtuigd dat de manier waarop hun ouders boeren, niet meer toekomstbestendig is. Van 75 melkkoeien kunnen ze niet leven en de veestapel uitbreiden is met alle uitdagingen van de landbouwtransitie ook geen reële optie.

In Twente, de regio waar Bart en Tom opgroeien, is veeteelt een belangrijk onderdeel van de cultuur. Het houden van koeien en andere boerderijdieren voor het produceren van voedsel is hier gemeengoed. Tijdens Bart’s studententijd in Amsterdam, merkt hij dat mensen in de randstad er soms heel anders in staan. Hij komt er in aanraking met vegetarisme en veganisme en de discussie rondom intensieve veeteelt. Dat zet Bart en Tom verder aan het denken. Is een plantaardige toekomst mogelijk voor de Grobben-boerderij?

In 2016 besluit de familie Grobben om te gaan experimenteren met de teelt van sojabonen. Soja komt dan nog voornamelijk uit Noord- en Zuid-Amerika en de warmere gebieden van Europa. In Nederland is de teelt nog experimenteel, maar ook kansrijk. Naast de teelt van soja gaan Bart en Tom ook aan de slag met de verwerking van hun oogst. Want de broers begrijpen dat om een plantaardige, lokale keten van de grond te krijgen, ook lokale verwerking tot smaakvolle producten noodzakelijk is. Op de soja-bulkmarkt is de duurdere Nederlandse soja niet concurrerend. Dus als ze een reëele prijs willen krijgen voor hun product, moeten ze er een goed en waardevol product van maken.

Melkboer van deze tijd

De experimenten verlopen succesvol en Bart en Tom raken ervan overtuigd dat de omschakeling naar een plantaardig bedrijf, de toekomst van het familiebedrijf kan veiligstellen. Ze denken dat het maken van lekkere plantaardige producten helpt om consumenten gezonder te laten eten. Maar ook dat het bijdraagt aan de transitie naar een duurzamer voedselsysteem. En nu het in de toekomst steeds moeilijker zal worden om een goede businesscase te maken met (melk)vee, biedt een plantaardig productiesysteem toekomstperspectief.

Als de broers zich gaan verdiepen in de markt van zuivelvervangers, zien ze dat veelgebruikte ingrediënten als soja en kokos vaak van ver weg geïmporteerd worden. En dat is eigenlijk best bijzonder, omdat deze producten een duurzamer alternatief zouden moeten vormen voor dierlijke zuivel. Ook zijn de zuivelalternatieven vaak niet echt lekker, aldus de mannen. Hoe kun je consumenten dan verleiden om plantaardiger te eten? Dan moet de plantaardige optie toch minstens net zo lekker zijn als het dierlijke alternatief! Het zijn al deze overwegingen samen die Bart en Tom uiteindelijk motiveren om de stap te zetten om zelf melkboer te worden…maar dan wel eentje van deze tijd.

In 2019 gaan Bart en Tom definitief aan de slag met de transitie van hun familiebedrijf. De melkveehouderij vormt dan nog de basis van het werk, terwijl ze aan de zijlijn starten met De Nieuwe Melkboer. Ze gaan zelf soja telen en samenwerken met boerencoöperatie Agrifirm, zodat ook de sojabonen van andere Nederlandse boeren gekocht en verwerkt kunnen worden. Ze zoeken en vinden een productielocatie in de buurt waar ze hun eerste product, sojamelk van zelfgeteelde sojabonen kunnen maken. Een unicum in Nederland.

Sojamelk van Hollandse bodem

In oktober 2020 is het zover en wordt het eerste product van De Nieuwe Melkboer gelanceerd. De sojamelk wordt verkocht bij online supermarkt Crisp en saladebar SLA gebruikt het om cappuccino’s mee te maken. De Nieuwe Melkboer krijgt flink wat media-aandacht. Tom en Bart worden omarmd als inspirerend voorbeeld voor de agrarische sector. Het jaar dat volgt is een rollercoaster. Het opschalen van de productie, het maken van toekomstplannen voor een eigen productielocatie en het vinden van mogelijke investeringspartners houdt het tweetal bezig.

2022 is het jaar van de grote stappen. De combinatie van het houden van koeien én het maken van plantaardige zuivel, is voor Tom en Bart het ultieme bewijs dat de voedseltransitie niet zwart-wit hoeft te zijn. Het kan ook én én. Als bruggenbouwers willen de broers ogenschijnlijke uitersten met elkaar verbinden. Maar uiteindelijk zijn de activiteiten van De Nieuwe Melkboer simpelweg niet meer te combineren met de werkzaamheden van de traditionele melkveehouderij. Daarom valt uiteindelijk toch de keuze en verlaten de koeien de boerderij. De stap naar een 100% plantaardig bedrijf is daarmee gezet.

2022 is ook het jaar van grote investeringen. Nadat ze eerst hun sojamelk een tijd op een externe productielocatie hebben gemaakt, nemen Bart en Tom het heft in eigen hand en zetten ze zelf een fabriek op. Gewoon in de stal waar de koeien ooit stonden. Om de benodigde investeringen op te halen, besluiten ze een partnerschap aan te gaan met FrieslandCampina, de zuivelcoöperatie waar de familie voor de melk al generaties lang mee samenwerkt. De zuivelreus is zelf ook bezig de eerste voorzichtige stapjes op het gebied van plantaardige zuivel te zetten en begrijpt de realiteit van boeren als geen ander. In het najaar van 2022 stappen ze aan boord en investeren ze mee in de fabriek van De Nieuwe Melkboer. En dan kunnen echt alle remmen los.

Smaak als geheim wapen

Tijdens mijn bezoek in augustus 2023 zie ik een compact en modern fabriekje, gebouwd midden in een grote schuur waar ook kratten met Nederlandse sojabonen opgesteld staan. De schuur zelf is omringd door een veld sojabonen van 5 hectare. Over anderhalve maand komen de bonen van het land en gaan ze de opslag in om later verwerkt te worden, eerst tot sojamelk en daarna verder tot sojayoghurt. Sinds het najaar van 2022 verkopen de broers geen sojamelk meer. De opkomst van havermelk heeft de markt van sojamelk aanzienlijk minder interessant gemaakt. Maar voor sojayoghurt is nog markt. Zeker omdat Bart en Tom geloven dat zij de beste sojayoghurt van het land kunnen maken. Zonder troep, met ingrediënten uit de buurt. En: echt lekkerder dan de rest.

The proof of the pudding is in the eating, en ik moet zeggen, de dikke, friszure yoghurt die ik tijdens mijn meewerkweek veelvuldig proef, is heerlijk. De yoghurt is sinds kort verkrijgbaar bij Crisp en dus is het nu alle hens aan dek om de productie op te schalen en bij zoveel mogelijk winkels op de schappen te komen. Want serieuze groei is noodzakelijk om er een goede businesscase van te maken. Dat betekent dat de broers zelf een goede boterham kunnen verdienen en ook dat de boeren die de soja telen een eerlijke prijs verdienen. En dat is best even spannend bij een productieketen waarin alles nog uitgevonden moet worden.

Bruggenbouwers

Inmiddels zijn broers Bart en Tom extreem goed op elkaar ingespeeld. Bart is verantwoordelijk voor de productie en techniek en Tom ontfermt zich over de sales en marketing. In de productie van de yoghurt wisselen ze elkaar af. Als het een keer tegenzit en de productie doorgaat tot in de laatste uurtjes, dan doen ze die shift gezamenlijk. Als ik de heren vraag of ze nu producent of boer zijn, moeten ze lang nadenken. Uiteindelijk krijg ik van beide hetzelfde antwoord. Ze zijn nu producent, maar in hart en nieren voelen ze zich nog boer.

Ik merk die dualiteit tijdens mijn meewerkweek regelmatig op in onze gesprekken. Aan de ene kant gaan Bart en Tom als koplopers voorop in de eiwittransitie naar een plantaardig voedingspatroon en aan de andere kant zijn ze opgegroeid tussen de koeien en is hun familie en vriendenkring geworteld in de veeteeltsector. Maar misschien is het juist omdat ze met een been in beide werelden staan, als geen ander begrijpen wat er nodig is in de transitie?

Het is niet de ambitie van Bart en Tom om de rest van hun carrière potjes sojayoghurt te vullen in hun plantaardige zuivelfabriek. Nee, hun impact moet veel groter worden dan Nederland. Zij willen dat hun plantaardige zuivelfabriek een blauwdruk wordt van hoe lokaal een rendabele duurzame plantaardige productieketen opgezet kan worden. Daarom is het belangrijk dat alles wat er nu op hun erf in Enschede gebeurt, schaalbaar is zodat het ook op andere plekken uitgerold kan worden. Zo kan er straks ook in Duitsland, Frankrijk en misschien wel in China een Nieuwe Melkboer-fabriek verrijzen op plekken waar eerst koeien graasden.

///

Wil je meer Peasofme-verhalen lezen? Lees dan hier het verhaal over hoe Instock zich opnieuw wist uit te vinden »

Heb je een gouden tip over een voedselveranderaar – boer, restaurateur of voedselproducent – waar Chantal met haar camper binnenkort echt eens langs zou moeten gaan? Mail jouw suggestie naar chantal@peasofme.com