Boer Jaap Fris: “Koeien als vijanden zien is niet de oplossing”

Het is de tweede week van juni als ik dit stukje zit te tikken. Voor morgen is er weer 16 millimeter regen voorspeld. En de voorspellingen voor de komende weken beloven helaas niet het gewenste droge warme weer. De gewassen groeien traag, terwijl het onkruid juist welig tiert. Het is een aaneenrijging van uitdagingen dit seizoen. Maar gelukkig krijgen we hulp van onze boerderijdieren.

Vanmorgen besloot ik dat vandaag de laatste kans was om nog wat in te zaaien op onze akkerbouwpercelen. Beetje bellen en appen. Niet veel later heb ik met de tractor van een buurman het zaaibed kunnen maken en ongeveer een uur geleden zaten met dank aan een collega de zwarte boontjes daadwerkelijk in de grond. Het is zo mooi hoe snel iedereen klaarstaat voor elkaar in de landbouw.

Maar waar ik vandaag over wil schrijven is niet de rol van mensen, maar de rol van dieren op onze boerderij. Want naast de teelt van groenten, kruiden, fruit en in de toekomst ook noten, houden we ook steeds meer dieren op Erve Kiekebos. Dieren hebben, mits je hun natuurlijke gedrag op de juiste manier inzet, enorm veel positieve impact op onder andere de bodem, de biodiversiteit, kringlopen en plaagbestrijding. Laat me dat illustreren aan de hand van drie voorbeelden. 

“Dieren hebben positieve impact op onder andere de bodem, de biodiversiteit, kringlopen en plaagbestrijding”

Compostkeerders Anita en Eline

Als je van ons hoofdgebouw naar de tuinderij loopt, zie je aan je linkerhand het levende bewijs (pun intended) dat het opstarten van een boerderij van 18 hectare een flinke klus is. Daar ligt namelijk een verwaarloosde composthoop, die steeds meer een doorn in het oog werd.

Na veel onderzoek, wikken en wegen, hebben Niels en ik besloten dat we een compostkeerder nodig hebben. En niet zomaar één. Sterker nog, we nemen er meteen twee! Het mooie aan deze exemplaren? Ze gebruiken geen fossiele brandstoffen, hebben nog maar weinig kilometers op de teller en de onderhoudskosten zijn laag. En als bonus zijn ze ook nog eens geweldig gezelschap.

Ik heb het over Anita en Eline, onze twee Hongaarse wolvarkens. Wat ze doen - naast 19 uur (!) per dag slapen - is wroeten. Hun neus is een kleine ploegschijf op zoek naar lekkers dat soms diep in de composthoop verstopt zit. Door dat gewroet, keren ze meteen de hoop om en maken ze grote onderdelen kleiner. Het resultaat is een stukje vruchtbare grond waar we volgend seizoen onze pompoenen kunnen gaan telen.

Onze ‘pigaerators’ (zo noemt de bekende Amerikaanse boer en schrijver Joel Salatin ze) doen dit werk gratis en met veel plezier. Op onze beurt verwacht ik dat wij nog veel meer plezier van ze gaan beleven, want er zijn nog veel meer klusjes op de boerderij waarbij ze zich nuttig kunnen maken. 

Slakken-killers 

Vorig seizoen hebben we avonden lang slakken lopen rapen om onze gewassen te redden tegen vraat. Toen al besloten we dat we het dit seizoen anders zouden aanpakken. Efficiënter en effectiever. En dus schakelden we dit jaar tijdig hulptroepen in. Welke dieren houden van slakken? Loopeenden. 

Bij de slakkenbestrijding is timing cruciaal. Slakken kunnen miljoenen eitjes leggen. Als je de eerste, jonge generatie weghaalt, hebben ze geen kans om te paren en eitjes te leggen. Met vroeg ingrijpen voorkom je dus veel ellende later in het seizoen. De eerste slakjes laten zich in het vroege voorjaar zien. En dus hebben wij in maart onze loopeenden in de tuinderij geïntroduceerd. De hele jonge frêle zaailingen hebben we moeten beschermen tegen het enthousiaste gewroet met de snavels, maar al snel merkten we dat de aanpak effect had. We hebben in de tuinderij nu bijna geen slakken en vraat.

De savanne in Empe

Wist je dat je met slechts vijftien grazers de natuurlijke impact van een hele kudde buffels kunt nabootsen? Het geheim zit in hoe je ze laat grazen. In plaats van ze vrij toegang te geven tot het hele perceel, geef je ze juist toegang tot maar een klein stukje gras en vervolgens verplaats je ze regelmatig naar een nieuw stukje. Dit slimme graasbeheer doet wonderen voor je land en je kudde. Dit wordt regeneratieve begrazing genoemd.

Door het grasland in kleine stukjes te verdelen en de koeien regelmatig te verplaatsen, zorgen ze niet alleen voor begrazing, maar ook voor vertrapping. Dit helpt om organisch materiaal in de bodem te werken, wat de biologische activiteit verhoogt. Bovendien verspreiden ze hun uitwerpselen, wat een natuurlijke bemesting oplevert. Door goed te observeren, de grasgroei te monitoren en rekening te houden met het weer en het seizoen, kunnen we met het slim verplaatsen van onze kleine kudde efficiënt ons grasland beheren.

Het grasland krijgt hierdoor de kans om te herstellen. Hoeveel tijd nodig is, is afhankelijk van hoe snel de planten groeien. Doordat wortels dieper kunnen groeien, zorgen ze dat de bodem beter vocht vasthoudt en een betere nutriëntenbalans krijgt. Het grasland wordt diverser met meerjarige planten, wat weer meer bodemleven, insecten, vogels en ander wild aantrekt. Met regeneratieve begrazing kunnen we onze koeien 100% op gras laten grazen. Dit betekent minder bijvoeren en gezondere dieren door de verbeterde voedingswaarde van het gras. En ook minder stress, minder parasieten en natuurlijker gedrag. Dit zijn de sleutels tot een duurzaam verdienmodel.

“Koeien als vijanden zien is niet de oplossing”

Dieren hebben een rol in het ecosysteem

De natuur werkt altijd samen met planten, dieren en schimmels. In de bodembiologie zijn ze alle drie van groot belang voor de gezondheid van het ecosysteem. Een gezonde, voedselrijke bodem leidt tot een gevarieerd en levendig plantenleven, en gezonde planten vormen weer het voedsel voor gezonde koeien. En die gezonde koeien dragen op hun beurt bij aan de gezondheid van mensen, die ervoor kiezen hun vlees te consumeren. Het landbouwmodel van Erve Kiekebos draait primair om het welzijn van de bodem en de natuur, maar een mooi neveneffect van onze regeneratieve aanpak is de verkoop van grasgevoerd rundvlees rechtstreeks aan de consument. 

Het is essentieel om de belangrijke rol van dieren in (gras)ecosystemen te erkennen. Koeien als vijand zien is niet de oplossing, net zomin als een harde scheiding maken tussen het eten van planten en dieren. Je hoeft natuurlijk geen vlees te eten, maar het is wel belangrijk om te begrijpen dat grazende dieren zoals koeien een cruciale plek hebben in een goed werkend ecosysteem. Voel je vrij om vleesvervangers of kweekvlees te kiezen, maar verkies het niet blind boven vlees. Wees je bewust van wat er in zit qua ingrediënten en hoeveel energie er nodig is om het te produceren. 

Als consument is het belangrijk om te begrijpen welke impact het voedsel dat je eet heeft. En aan dat inzicht schort het nogal eens. Alleen omdat iets groente of fruit is, betekent niet automatisch dat het op een duurzame manier is geproduceerd. Zijn jouw groenten lokaal en regeneratief geteeld of zijn ze ingevlogen van ver weg, afkomstig van grootschalige monocultuur landbouwbedrijven? Draagt het bij aan regeneratieve ecosystemen, of bevordert het juist monocultuur?

Ook wij dragen als regeneratieve boerderij ons steentje bij aan de eiwittransitie, bijvoorbeeld door zwarte bonen te verbouwen. En natuurlijk weten wij ook dat we met zijn allen minder vlees moeten eten. Maar laat het vlees dat we consumeren dan in ieder geval agro-ecologisch regeneratief zijn geproduceerd en een positieve impact hebben op mens, dier en land.

Lees hier de vorige column van Jaap Fris over hoe de voedingsindustrie ons ziek maakt »