"Mensen hebben letterlijk geproefd van ander eten. Die trend, die aandacht gaat niet meer over."

Al voordat de coronacrisis uitbrak was duidelijk dat het huidige voedselsysteem niet eeuwig houdbaar is. Klimaatverandering, het verlies van biodiversiteit, obesitas, de stikstofcrisis. Ze laten zien dat verandering van onze voedselproductie nodig is. En corona maakt dat alleen nog maar meer duidelijk. Ondernemersnetwerk Impact Hub Amsterdam deed onderzoek naar de impact van COVID-19 op de voedeltransitie. De uitkomsten. 

Coverfoto: Het tappen van olijfolie bij Specialiteitenhuys Wijn & Spijs Heerenveen, een van de lokale winkels die hun omzet zag toenemen tijdens de lockdown

Fundamentele verandering voedselsysteem

Een transitie is een fundamentele verandering van een systeem. Gemiddeld duurt zo'n verandering twee generaties - 25 tot 50 jaar. Een goed voorbeeld van zo'n transitie is de verandering in het West-Europese voedselsysteem na de Tweede Wereldoorlog. Een breed uitgerold Europees beleid zorgde er – samen met een reeks economische, culturele, technologische, ecologische en institutionele veranderingen – voor dat we van kleinschalige, gemengde boerderijen naar grootschalige, specialistische voedselproductie gingen. Ook gingen we anders eten: waar het vlees eerst weinig op tafel kwam, werd het een onderdeel van het dagelijkse menu. In Europa is nu voedsel in overvloed, waar er eerst honger was.

Corona versnelt transitie

Het systeem van na de oorlog was - voor die tijd - revolutionair. Maar we lopen al een tijd aan tegen de grenzen van dat systeem. Klimaatverandering, het verlies van biodiversiteit, obesitas, de stikstofcrisis. Ze laten zien dat een verandering van onze voedselproductie nodig is. Er ontwikkelde zich in de afgelopen jaren nieuwe manieren van denken. Creatieve initiatieven onstonden en politieke discussies werden volop gevoerd. En toen kwam corona. COVID-19 en de bijbehorende maatregelen veranderden delen van het voedselsysteem van de ene op de andere dag. Traditionele ketens en afzetmarkten kwamen plotseling onder druk te staan: supermarkten en horeca waren minder of niet toegankelijk. De consument stapte naar de boer en naar de lokale producent. Korte-keteninitiatieven zagen hun omzet verdubbelen, net als online boodschappendiensten en maaltijdbezorgservices. Ondernemers sprongen in op de veranderde situatie met nieuwe producten, diensten en samenwerkingen. Tegelijkertijd kwamen vele ondernemers in zwaar weer, net als consumenten. Zo nam ook de druk op de Voedselbank toe door veranderde economische omstandigheden. 

"Weten wat je eet, gezond eten is belangrijker geworden. Voedsel raakt heel nauw aan je dagelijkse keuzes en levenspatroon. Mensen hebben letterlijk geproefd van ander eten." -  Maarten Derksen, programmamanager Stichting DOEN

Crisis verlaagt drempel tot samenwerking

Na invoering van de COVID-19-maatregelen was er een kleine aanloop nodig voor food ondernemers om de nieuwe werksituatie vorm te geven en de juiste combinatie te vinden met bijvoorbeeld het gezinsleven. Daarna kwam tijd vrij om de strategie opnieuw onder de loep te nemen en om te investeren in relaties. Dat leverde voor een aantal organisaties een reset op: een terugkeer naar de basis, waarbij met name binnen de eigen organisatie en kring opnieuw werd gekeken naar de propositie en behoeften. Door het wegvallen van reguliere activiteiten kwam er tijd vrij om polshoogte te nemen bij community-leden, team, partners en achterban. Ook tussen ondernemers heeft de samenwerking een impuls gekregen. De COVID-19-crisis heeft de noodzaak voor contact vergroot en de drempel verlaagd. De gebruikelijke aftastende of onderzoekende fase is komen te vervallen en iedereen is – nog meer dan eerder – in een doe-modus gekomen. Dit geldt niet alleen voor het contact tussen ondernemers: ook de relaties met partners en stakeholders zijn voor veel ondernemers versterkt. Een interessant voorbeeld is de relatie van Too Good To Go met het begin van de keten. Waar de app tegen verspilling eerder vooral gericht was op aanbod van horeca en restaurants, lag er door COVID-19 een duidelijke uitdaging op het boerenerf.

"Het is verleidelijk om terug te gaan naar hoe het was, maar we moeten bewust bezig blijven met nieuwe modellen, samen ontdekken hoe we het food systeem willen veranderen." - Jurjen de Waal, food waste campaigner Too Good To Go

COVID-19 als kantelpunt voedseltransitie

De coronamaatregelen hebben veel ondernemers die actief zijn in de foodbranche hard geraakt. Aan de andere kant is er bij hen ook een enorme energie en inzet om nieuwe manieren van werken én nieuwe kansen te vinden. In de tijd van de lockdown is een start gemaakt van een vernieuwd voedselsysteem waarbij het voor de consument belangrijker is dan ooit om te weten waar het eten vandaan komt. De vraag naar producten direct van boeren en lokale producten kende een opleving. Nu de lockdown achter de rug is blijkt dat de coronatijd wel degelijk bepaalde mindsets en manieren van werken veranderd heeft. Voor het voedselsysteem geldt hetzelfde als voor de hele maatschappij: we gaan niet terug naar hoe het was voor de coronatijd, er is een nieuw systeem aangebroken. We leven in een periode waarin we gaan ontdekken hoe de tijdelijke veranderingen uit de lockdownperiode van permanente aard kunnen zijn, en een kantelpunt in de voedseltransitie. 

Meer lezen? Klik hier voor het het hele rapport van Impact Hub Amsterdam.