Als de geschiedenis zich herhaalt, moet er weer geknokt gaan worden voor het goede, het ware en het schone. De onverschilligheid over onze vrijheid onder grote groepen burgers – ook wel het maatschappelijk middenveld genoemd – moet aan de kant. Want de aanval op de democratie groeit in kracht. Ik zie steeds meer aanwijzingen dat we met onze westerse democratie op een kruispunt staan. Tijdens dit decennium wordt bepaald of we de goede of verkeerde afslag nemen. Versterken we onze westerse democratie, of gaan populisten aan de haal met de macht en elimineren zij hun tegenstanders? Een opiniestuk van een verontruste trendwatcher, ondernemer en burger.

Verontrustende signalen zijn er genoeg. In de Verenigde Staten – hoeder van de mondiale vrijheid – is ex-president Trump bezig om een herverkiezing te forceren door al zijn tegenstanders de mond te snoeren en op essentiële verkiezingsposten zijn aanhangers te benoemen. Nu zelfs de Republikeinse partij in Texas – een staat groter dan Frankrijk, dertig miljoen inwoners – officieel verklaart dat de verkiezingen van 2020 gestolen zijn, is het een kleine stap naar politieke corruptie en officiële malversatie. Ik moet er niet aan denken dat Trump over twee jaar op een oneerlijke manier aan de macht komt als president van de Verenigde Staten. De bakermat van de democratie zal op zijn grondvesten schudden. Zijn vriendschap met de Russische president Poetin en zijn twijfel over de Amerikaanse deelname aan de NAVO zal de veiligheid van het vrije Europa in gevaar brengen.

Ook Europa is op drift. De tijdgeest blaast wind in de zeilen van populisten die uit zijn op meer macht en geldelijk gewin. Hoewel president Macron in Frankrijk is herkozen, verliest hij zijn meerderheid in het Parlement en groeit de Franse reactionaire beweging onder Le Pen. Regeringsleiders in Polen en Hongarije tonen zich ronduit anti-democratisch. En in Duitsland wordt extreemrechts gezien als de grootste bedreiging voor de democratie, met jaarlijks een groeiend aantal racistische incidenten. 

"Ook Europa is op drift. De tijdgeest blaast wind in de zeilen van populisten."

Poetins Rusland

Dan Rusland. Binnen het gilde van alleenheersers geldt Poetin als lichtend voorbeeld. Hij is de reïncarnatie van de tsaar, een nietsontziend heerser met absolute macht. Een capo di capi met kernwapens die zijn Russische miljardairs als schildknapen gebruikt. Dragen ze geen centjes aan hem af of zijn ze tegen hem, dan liggen ze eruit. Tegenstanders verdwijnen naar strafkampen of worden vergiftigd. En toch heeft Poetin vele bewonderaars. 

Poetin ziet het als zijn historische opdracht het Russische imperium te herstellen. Want Rusland – het grootste land ter wereld, ruim 400 keer de oppervlakte van Nederland – heeft meer land nodig. Kunt u het zich voorstellen? Het land met 11 tijdzones telt 8,3 inwoner per vierkante kilometer, Nederland zit op 424. Maar toch is de Russische leider van mening dat hij recht heeft op meer land. Daarom bombardeert zijn leger zonder pardon steden en dorpen in Oekraïne plat, waarna burgers worden verkracht, geëxecuteerd, gedeporteerd en gerussificeerd.

Volksmennerij

Intussen regeert de leugen op steeds meer plekken. Gehersenspoeld door nepnieuws staan er extremisten op die bereid zijn om geweld te gebruiken. We hebben het gezien bij de bestorming van het Capitool; diezelfde uiting van opgefokte boosheid en frustratie gaan we ook in Europa zien. Eerdere revoluties in Europa zijn ontstaan door stijgende voedselprijzen, hyperinflatie, boze boeren en een kansarme onderklasse. Klinkt dit actueel? Door volksmennerij en propaganda radicaliseerde een minderheid die overging tot geweld tegen koningen, tsaren, geestelijkheid en de adel. Nu staan opgehitste menigten klaar om tekeer te gaan tegen democratisch gekozen regeringen. De vraag is niet of maar wanneer we een Europese reprise krijgen van de bestorming van het Capitool. 

Geschiedenis heeft de neiging om zich te herhalen. Misleiding van de massa door grote redenaars is vaak cruciaal voor het omverwerpen van de zittende macht. De seinen staan in mijn waarneming op oranje. Handige politici spelen met zorgvuldig gekozen woorden in op het groeiend onbehagen in de onderbuik van hun volgelingen. Zogenaamd om de bevolking te helpen, in werkelijkheid om er zelf beter van te worden. Het vrije woord wordt bedreigd door leugenachtige lieden die uit zijn op eigen belang. Commerciële algoritmes van social media, die eyeballs belangrijker vinden dan aandacht voor de waarheid, zetten een megafoon op hun boodschappen. Verhalen met shock value scoren hoger in de zoekresultaten dan redelijkheid en analyse, confrontatie scoort beter dan consensus. Handige populisten die de schaamte voorbij zijn, maken gebruik van deze verwarring door op een welsprekende manier glashard te liegen en te misleiden. 

Principiële redelijkheid

Wat kunnen we hier als eenvoudige ondernemers en burgers aan doen? Een oplossing ligt niet in het vergroten van de extremen. Polarisering – van extreem woke aan de ene kant tot extreemrechts aan de andere kant – leidt tot meer onrust en nog hardere confrontaties. We kunnen één keer in de vier jaar naar de stembus, ik zie dat als een democratische plicht. En in de tussentijd? Mij rest niet veel meer dan elke dag het goede proberen te doen. 

"De gastvrijheidsindustrie heeft het enige beroepsleger ter wereld dat met een glimlach ten strijde trekt."

Ik moet in elk geval mijn onverschilligheid over verworven vrijheden inruilen voor een fanatiekere middenpositie. Met een soort van principiële redelijkheid de democratie verdedigen tegen eenieder die deze vrijheden attaqueert. Ik vind namelijk dat je met elkaar in gesprek moet blijven en als je dat niet meer bent, elkaar niet moet verketteren. Ik vind dat je niet moet liegen. Je moet eerlijk over je fouten zijn. Je moet elke dag leren. Je maakt een optimistisch plan voor de toekomst. Je onderneemt en zorgt voor groei en bloei voor je medewerkers. Je betaalt je belasting. Je zorgt voor de kansarmen. Je probeert bij te dragen aan het herstel van de planeet. En je probeert te luisteren en begrip op te brengen voor de positie van de ander. Empathie is daarbij een belangrijk instrument. Of het genoeg is weet ik niet, maar ik denk dat het helpt.

De gastvrijheidsindustrie brengt nog iets extra’s. Het heeft het enige beroepsleger ter wereld dat met een glimlach ten strijde trekt om wat geluk te verspreiden onder honderdduizenden gasten. Elke dag opnieuw. Aan de restauranttafel vind je elkaar, aan de toog versta je elkaar, op een festival dans je met elkaar. Het is de huiskamer van de samenleving waar je met vrienden en vreemden kunt ontspannen, kennismaken, lachen en huilen, drinken en genieten. Op tienduizenden publieke plekken zijn elke dag vele professionals in de weer om de zachte krachten in de samenleving te voeden, het Bruto Nationaal Geluk te vergroten. Of dat genoeg is, weet ik niet, maar het helpt. 

"In de huiskamer van de samenleving is polariserend gedrag tegen de huisregels."

In 2015 maakte Food Inspiration een video met als titel Reconnect. Het was dat jaar het centrale thema van ons jaarlijkse inspiratie-event, de Food Inspiration Days. Toen al zagen we de middelpuntvliedende krachten in de samenleving uitwaaieren naar extremen en het belang van hospitality voor de samenleving als sociale en culturele waarde. In de huiskamer van de samenleving is polariserend gedrag tegen de huisregels. De norm is inclusief zijn en vredelievend. We zouden daarom eigenlijk een dag in het leven moeten roepen waarin de samenleving één grote huiskamer is. Waarin we ophouden met schreeuwen en liegen maar leren hoffelijk te zijn en in harmonie met elkaar om te gaan. Een soort verzoendag als tegengif tegen alle haat en boosheid die onze vrijheid bedreigen. Het zou bevorderlijk zijn voor het tanende onderlinge begrip en vertrouwen in de samenleving. Maar of het genoeg zal zijn, weet ik niet. 

Intussen, wees waakzaam. 

Meer lezen? Dit opiniestuk schreef Hans Steenbergen eerder over de bijdrage van de horeca aan het Bruto Nationaal Geluk..