Onlangs heeft Scandinavië nieuwe voedingsrichtlijnen geïntroduceerd. Deze richtlijnen kijken niet alleen naar wat gezond is voor mensen, maar ook naar wat gezond is voor de planeet. Win-win dus. Maar wat houden deze richtlijnen in? En wat betekent deze focus op planetaire gezondheid voor onze manier van voedselproductie en -consumptie? Daarover werd gesproken tijdens het Planetary Health Congres, dat onlangs voor het eerst plaatsvond in Artis in Amsterdam. Food Inspiration was erbij.

Het Planetary Health Congress, dat in juli in Artis werd gehouden, bracht experts, onderzoekers, onderwijsprofessionals en beleidsmakers samen om te praten over planetaire gezondheid. Planetary Health is een relatief nieuw vakgebied dat zich richt op een holistische kijk op gezondheid en duurzaamheid. Het pleit voor een systeemverandering waarbij het welzijn van alles wat leeft centraal staat. En raad eens? Gezonde voeding en verantwoorde voedselproductie spelen hierin een sleutelrol. 

Het congres concentreerde zich op vier thema’s: aarde, water, voedsel en mens. Voor het thema voedsel was voedselwetenschapper Jaap Seidell een van de sprekers. Hij benadrukte hoe belangrijk goede voeding is voor onze gezondheid, maar ook voor de gezondheid van de planeet. Seidell pleit voor een Planetary Health win-win dieet.

Wat is Planetary Health?

Planetary Health werd in 2015 gelanceerd als een nieuw wetenschappelijk veld. Het richt zich op het analyseren en aanpakken van de gevolgen van menselijke verstoringen van de natuurlijke systemen van de aarde voor de menselijke gezondheid en al het leven op aarde. 

Bron: Planetary Health Alliance

De door de mens veroorzaakte klimaatverandering en milieuverontreiniging worden door experts aangemerkt als de grootste gezondheidsbedreiging van onze tijd. Het verergert 
gezondheidsongelijkheid. De gezondheid van onze planeet en die van de mens zijn nauw met elkaar verbonden. Klimaatverandering kan allerlei gezondheidseffecten hebben, zoals hittestress, infectieziekten en pandemieën, ondervoeding, obesitas en psychische problemen.

Deze video legt het concept duidelijk uit »

Nieuwe voedingsrichtlijnen in Scandinavië stap in goede richting

Seidell verwijst naar de nieuwe Scandinavische voedingsrichtlijnen die eind juni 2023 zijn gepresenteerd: de ‘Nordic Nutrition Recommendations’ (NNR2023), vergelijkbaar met de Richtlijnen gezonde voeding van de Gezondheidsraad in Nederland. De Nordic Nutrition Recommendations (NNR) vormen de wetenschappelijke basis voor de voedingsrichtlijnen en voedingsaanbevelingen (FBDGs) in alle Scandinavische en Baltische landen. Voor het eerst geven de NNR2023 aanbevelingen voor voeding die zowel goed is voor de gezondheid van mensen als voor het milieu. In de uitwerking van verschillende productgroepen wordt, ondersteund door de laatste wetenschappelijke inzichten, onderscheid gemaakt tussen gezondheids- en milieueffecten.

Kort samengevat beveelt de NNR2023 (Nordic Nutrition Recommendations) aan:

  • Een overwegend plantaardig dieet met veel groenten, fruit, bessen, peulvruchten, aardappelen en volkorengranen

  • Ruime inname van vis en noten

  • Matige inname van magere zuivelproducten

  • Beperkte inname van rood vlees en gevogelte

  • Minimale inname van verwerkt vlees, alcohol en bewerkte voedingsmiddelen die grote hoeveelheden vetten, zout en suiker bevatten

Ongezond voedingspatroon

Seidell staat stil bij hoe klimaatverandering, obesitas en ondervoeding samenhangen. Volgens Seidell zitten we midden in een wereldwijde syndemie waarin drie gezondheidsgerelateerde pandemieën elkaar versterken. Namelijk: klimaatverandering, de wereldwijde groei van obesitas en het toenemende aantal mensen dat ondervoed is. De problemen worden deels veroorzaakt door ons op massaproductie en grootschaligheid gerichte voedselproductiesysteem. Dit leidt wereldwijd tot een groeiende consumptie van spotgoedkope ultrabewerkte voedingsmiddelen die rijk zijn aan vet, suiker en zout en arm aan vezels, vitaminen en mineralen. Deze sterk geïndustrialiseerde manier van voedselproductie draagt bij aan klimaatverandering, wat weer negatief effect heeft op onze gezondheid.

Klimaatverandering en de direct merkbare gezondheidseffecten in Nederland | © ntvg.nl/D6245

Feiten en cijfers

  • Bijna één op de drie mensen wereldwijd heeft last van de effecten van 'malnutrition', wat betekent dat hun voedingspatroon niet goed is: ze eten te veel, te weinig of onvoldoende voedzaam. Volgens de huidige trends zal dit aantal stijgen naar één op de twee mensen tegen 2025.

  • Malnutrition omvat problemen die ontstaan door een gebrekkige inname van energie (te weinig) of voedingsstoffen (te eenzijdig), zoals groeiachterstand en vitaminetekorten. Maar malnutrition kan ook leiden tot overmatige en ongebalanceerde voedselinname, wat kan leiden tot overgewicht, obesitas en welvaartsziekten.

  • Beide vormen van malnutrition worden veroorzaakt door ongezonde voeding van lage kwaliteit en kunnen met elkaar in verband worden gebracht. Als kinderen ondervoed zijn, hebben ze later in hun leven een groter risico op overgewicht en welvaartsziekten.

Bron: Branca et al, BMJ 2019

Triple-duty action 

Seidell noemt voeding als cruciale factor in het verbeteren van onze planetaire gezondheid. Sterker nog. Volgens hem ligt daar de basis. De manier waarop wij ons voedsel produceren en consumeren moet daarom veranderen. Hij benadrukt vijf principes voor een win-win voedselpatroon voor planetaire gezondheid:

  • Zet vers, onbewerkt of minimaal verwerkt voedsel centraal.

  • Minimaliseer sterk bewerkte en ultrabewerkte voedingsmiddelen zoals verpakte snacks en snoep.

  • Eet veel fruit, groenten, volkoren granen en peulvruchten, liefst uit biologische teelt en geproduceerd zonder chemicaliën.

  • Beperk de consumptie van vlees, zuivel, vis en andere dierlijke producten en maak ze niet langer het middelpunt van elke maaltijd.

  • Kies voor duurzaam geteelde ingrediënten, bij voorkeur uit biodiverse ecosystemen zonder chemische bestrijdingsmiddelen en geef prioriteit aan voedsel van lokale regeneratieve boeren.

Richtlijnen voor een gezond voedingspatroon en maatregelen om dat te stimuleren moeten gericht zijn op het tegengaan van ondervoeding, obesitas én klimaatverandering, zegt Seidell. Door zogenaamde ‘triple-duty actions’ kunnen problemen beter worden aangepakt, kan het silodenken bij beleidsvorming worden doorbroken en kunnen we gerichtere inzet van schaarse budgetten en middelen bereiken. 

Oplossingen om ons voedsel gezonder te maken zijn complex, maar ook voorhanden. Een verschuiving naar een meer plantaardig dieet, met focus op het verminderen van de consumptie van (rood) vlees, is hiervan een goed voorbeeld. Dit heeft niet alleen aantoonbare gezondheidseffecten, maar vermindert ook drastisch de uitstoot van broeikasgassen en zorgt voor efficiënter gebruik van landbouwgrond en water. Het aanpassen van voedingsrichtlijnen met oog voor milieu-impact is een stap in de juiste richting.
 

Planetary health richt zich op de gezondheid en het welzijn van alles wat leeft | bron: forbes.com