Nederland telt volgens de officiële statistieken twee miljoen mensen met een beperking, maar als je het Hedie Niemeijer vraagt, oprichter van Stichting Chill, zijn het er misschien wel twee keer zoveel. "In die statistieken worden grote groepen mensen met een onzichtbare beperking niet meegeteld." Het gaat hoe dan ook om een gigantische groep mensen voor wie een bezoek aan de horeca geen vanzelfsprekendheid is. Sinds 2016 geldt in Nederland het VN-verdrag Handicap, wat als doel heeft dat iedereen gelijkwaardig mee kan doen in de samenleving. Opvallend genoeg loopt de horeca niet voorop als het gaat om toegankelijkheid. Integendeel. In deze serie gaat Food Inspiration op onderzoek uit. Hoe gastvrij is de horeca nu echt? In deel 2 spreken we met Hedie Niemeijer over prikkelgevoeligheid en onzichtbare beperkingen. Ze geeft zeven praktische adviezen.

Even kennismaken

Ik ontmoet Hedie Niemeijer bij haar thuis aan de keukentafel. 19 jaar geleden liep zij bij een ernstig auto-ongeluk hersenletsel op. Tijdens de nachtelijke terugreis van wintersport kwam de auto in botsing met een vrachtwagen en sloeg over de kop. Hedie lag zelf te slapen toen het gebeurde. De spijl van het autoportier doorboorde haar hoofd. Ze overleefde het ongeluk ternauwernood. Haar man en twee jonge dochters van bijna drie en vijf maanden kwamen er goed van af. “Ik overleefde het ongeluk, maar moest alles opnieuw leren. Ik heb zeven weken in coma gelegen en daarna zeven maanden in een instelling gerevalideerd. Toen ik weer naar huis mocht, heb ik nog bijna twee jaar 24/7 thuisbegeleiding gehad, omdat ik nog niet zelfstandig voor mezelf en mijn twee kleintjes kon zorgen.”

Niemeijer studeerde Facility Management en Bedrijfswetenschappen. Voor het ongeluk werkte ze als facilitair beleidsmedewerker in een groot ziekenhuis. Na het ongeluk werd ze volledig afgekeurd. Inmiddels kan ze zich weer zelfstandig redden, maar helemaal de oude wordt ze niet meer. “Mijn hersenletsel zorgt ervoor dat alles ongefilterd bij mij binnenkomt, waardoor ik veel sneller vermoeid raak. Ik rij daarom bijvoorbeeld ook geen auto meer. Thuis in mijn eigen vertrouwde omgeving kan ik de hoeveelheid prikkels doseren, maar zodra ik naar buiten ga – naar de supermarkt, winkelen of naar de horeca – word ik daar, vergeleken met anderen, tien keer eerder moe van.”

De statistieken: 1 op de 4 Nederlanders heeft een hersenaandoening

  • Ruim 4 miljoen Nederlanders hebben een hersenaandoening of -beschadiging.

  • Hersenproblemen kunnen worden ingedeeld in vijf clusters (cijfers 2017, RIVM):

    • Chronische hersenaandoeningen die geleidelijk zijn ontstaan, zoals dementie, parkinson of epilepsie: 1.337.800 mensen

    • Niet-aangeboren hersenletsel (NAH), zoals een beroerte en traumatisch hersenletsel: 645.900 mensen

    • Hersenaandoeningen die in het eerste levensjaar tot uiting komen, zoals een verstandelijke handicap of afwijkingen aan centraal zenuwstelsel: 100.300 mensen

    • Psychische stoornissen, zoals persoonlijkheidsstoornissen, angst- en paniekstoornis of depressie: 1.907.700 mensen

    • Slaapstoornissen, zoals insomnie of slaapapneu: 506.200 mensen

  • Jaarlijks lopen ongeveer 130.000 Nederlanders een vorm van niet-aangeboren hersenletsel op. Dit kan ontstaan door een trauma (zoals een ongeluk of een val) of door ziekte.

  • Hersenproblemen kunnen leiden tot diverse onzichtbare beperkingen zoals prikkelgevoeligheid en vermoeidheid. Ook mensen met autisme en hoog sensitieve personen zijn prikkelgevoelig. Hetzelfde geldt in meer of mindere mate voor mensen met burn-outklachten.

Opnieuw 'leren' uitgaan

“Het is nu bijna twintig geleden”, vertelt Niemeijer. “De meiden zijn inmiddels volwassen en het huis uit. Tegen de tijd dat zij begonnen te puberen, was ik zover dat ik weer wat vaker de deur uit kon. Even winkelen, een kop koffie drinken, wat meer onder de mensen komen. Op aanraden van de ambulante begeleiding ging ik weleens naar het NAH-café, dat is een praatgroep voor lotgenoten met niet-aangeboren hersenletsel. Dat soort bijeenkomsten worden vaak georganiseerd in een cultureel centrum of buurthuis. Het bleek niets voor mij. Als ik dan de deur uitga, wil ik kunnen ontspannen en kletsen over gewone huis-tuin-en-keuken dingen. Hier ging het de hele tijd alleen maar over de gevolgen van mijn beperking en voelde ik me gereduceerd tot patiënt. Patiënt ben ik als ik tegenover een arts zit, niet in het dagelijkse leven.” 

Veel mensen met prikkelgevoeligheid ervaren een forse mentale drempel om de deur uit te gaan, laat staan de horeca te bezoeken. Dat geldt zeker ook voor Niemeijer. “Uit eten gaan of een drankje in de kroeg is voor mij meestal een ramp." De onverwachte geluiden, harde muziek, luid gepraat of geroezemoes zijn erg vermoeiend. Tel daarbij ook nog alle visuele prikkels, zoals felle lampen, schreeuwende kleuren, flikkerende kaarsen, bewegende mensen. Het is me al snel te veel.” Niet zo gek dus dat veel mensen met een hersenaandoening niet zo snel op eigen initiatief de horeca bezoeken. “Ik doe het eigenlijk alleen als ik door vrienden of familie op sleeptouw wordt genomen. In een restaurant probeer ik vaak zo te gaan zitten dat ik naar een dichte muur kan kijken. Dat scheelt een hoop prikkels. En als het kan ga ik tussen de gangen door snel even naar het toilet en blijf ik daar een paar minuten met mijn ogen dicht op de wc zitten om bij te komen.”

“Veel mensen met een hersenaandoening ervaren een forse mentale drempel om de horeca te bezoeken.”

Op zoek naar mogelijkheden:
ChillCafé, EasyDining, LoungeSeats & CalmEvents

Er is in onze samenleving, en ook in de horeca, veel onbekendheid over de impact van onzichtbare beperkingen. Terwijl met kleine aanpassingen, veel winst te behalen is. “Ik ben een eigenwijze”, glimlacht Niemeijer, “maar veel anderen berusten in het feit dat een horecabezoek of een dagje weg niet meer kan. Alsof dat iets is waar ze mee moeten leren leven. Ik accepteer dat niet. Ik wil gewoon meedoen in deze maatschappij.” 

En dus gaat Niemeijer zelf aan de slag met verschillende concepten voor mensen met prikkelgevoeligheid. “Met de lotgenoten van het lokale NAH-café heb ik zelf het initiatief genomen om een keer in de horeca af te spreken. Maar toen puntje bij paaltje kwam, zat nog steeds iedereen over zijn beperkingen te praten. Ondertussen had ik mijn huidige partner Harold leren kennen. Hij hoort minder met één oor en zei: ‘Waarom trek je het niet veel breder? De behoefte om op een rustige manier uit te gaan is niet exclusief voorbehouden aan prikkelgevoelige mensen.’ Zo ontstond het idee voor rustige horeca-avonden waar iedereen welkom is. We hebben twee keer een zogenaamd SilenceCafé georganiseerd. Die naam was achteraf gezien een beetje ongelukkig gekozen. Iedereen dacht dat het doodstil moest zijn, waardoor het niet echt storm liep. Inmiddels is het concept omgedoopt tot ChillCafé. In restaurants noemen we het concept EasyDining. Door corona kwam het een tijdje stil te liggen, maar inmiddels zitten we in de lift.”

“Tegelijkertijd speelden we met een tweede idee”, vertelt Niemeijer verder. Dat idee werd ook geboren uit eigen behoefte. “Door mijn aandoening ben ik niet meer in staat om een hele dag te winkelen of op pad te gaan. Meestal ben ik na twee uur doodop. Waarop Harold zei, ‘dan zoeken we toch een plek waar je tussendoor even kan uitrusten?’ We namen de proef op de som in Amersfoort. Bij een Italiaan mochten we even zitten. De zaak was nog niet open, dus er was verder niemand. Ik heb daar even rustig op een zitbank gelegen met mijn ogen dicht. Het resultaat was dat ik het toen wél de rest van de dag kon volhouden. Van daaruit bedachten we het idee voor ‘rustplekken’ in winkelgebieden, LoungeSeats.”

En daar houdt het niet op. Niemeijer richt haar pijlen ook op evenementen, onder de noemer CalmEvents. Ze pleit bij congreslocaties en publieksattracties voor chill-mogelijkheden en lobbyt bij gemeenten voor het standaard opnemen van chill-voorzieningen bij verlening van vergunningen. Bijvoorbeeld bij de Carnavals- of Sinterklaasoptocht, tijdens Koningsdag of op de lokale kermis. “Voor corona waren er vergevorderde gesprekken over een chill-openstelling van de Heineken Experience, het zou gaaf zijn als dat weer opgepakt gaat worden.” 

"Met Stichting Chill streven we naar sociale inclusie, met als uitgangspunt dat iedereen - ook mensen met een onzichtbare beperking - terecht kan in de horeca" 

Het doel van Stichting Chill

Niemeijer en haar partner besluiten dat ze serieus werk willen maken van al hun ideeën. Met financiële steun van de zorgorganisatie Professionals in NAH richten ze in 2023 Stichting Chill op en krijgen ze een ANBI-status. Met Stichting Chill streven ze naar sociale inclusie, met als uitgangspunt dat iedereen - ook mensen met een onzichtbare beperking - er op uit kan én terecht kan in de horeca. Sociale toegankelijkheid wordt nog vaak over het hoofd gezien, terwijl er een doelgroep van miljoenen mensen is die nu niet of nauwelijks in horeca komen. 

Niemeijer: “Ons doel is om enerzijds de bekendheid met onzichtbare beperkingen, zoals prikkelgevoeligheid, te vergroten en anderzijds te stimuleren dat stadscentra en horecaondernemers beter leren inspelen op de behoeften van deze doelgroep. Wat we uiteindelijk willen bereiken, is dat in heel Nederland ‘chille’ locaties te vinden zijn waar je rustig een borrel kan drinken, een hapje kunt eten of overdag even kunt rusten als je een dag op stap bent.”

“We zitten echt nog in de opstartfase en dat gaat met vallen en opstaan. We werken hard aan onze bekendheid. Afgelopen september stonden we op Gastvrij Rotterdam en in januari voor de tweede keer op Horecava. Als stichting hebben wij een faciliterende rol. Dat betekent dat we tips en handvatten geven, tools ontwikkelen en waar gewenst helpen om vrijwilligers te werven. De horeca-ondernemer is zelf verantwoordelijk voor de werving en promotie, maar kan tijdens een ‘chill-avond’ door een zogenaamde sfeermanager ondersteund worden.” 

Vier ‘chille’ concepten:

  • ChillCafé - Eén avond in de week of maand muziek zacht en gedimd licht in reguliere horecagelegenheden. Rumoerige apparaten vermijden. Personeel doet extra rustig en draagt een chill sfeer uit.

  • LoungeSeats - Plekken in de horeca in (winkel)centra waar mensen even tot rust kunnen komen en daarna weer verder kunnen met hun dag, werk of uitje.

  • EasyDining - Restaurants, grand cafés of andere horecazaken met een aparte of rustige ruimte voor lunch, zakelijke bijeenkomst of familiediner. 

  • CalmEvents - Vergroten van aandacht voor chill-mogelijkheden tijdens festivals, in pretparken en tijdens grootschalige publieksevenementen (zoals Sinterklaasintocht of Carnaval) of zakelijke bijeenkomsten.

Een chille sfeer betekent onder andere:

  • muziek uit of zachtjes;

  • het dimmen van de lichten;

  • het zoveel mogelijk voorkomen van (onverwachte) achtergrondgeluiden;

  • waar nodig verbeteren van de akoestiek;

  • actief chill-gastheerschap door het personeel.

 

Er is nu op drie locaties een ChillCafé. Het uitgangspunt is om ondernemers te stimuleren om minimaal een keer per maand een ‘chille avond’ te organiseren. Dat kan de hele avond zijn, maar ook een bepaald tijdslot, bijvoorbeeld van 17.00 uur tot 21.30 uur. Het kan in de hele zaak, maar ook in een besloten gedeelte. “Het gaat erom dat er een rustige setting gecreëerd kan worden en dat het personeel zich aanpast aan de behoefte van de gasten. Vanaf 21:30 kan de boel dan weer ‘los’.” 

Wil jij in jouw horecazaak ook wat doen voor deze doelgroep of wil je sparren over de mogelijkheden? Laat het weten! Stuur Hedie en haar team een mailtje op info@stichtingchill.nl.

De grootste uitdaging: de doelgroep binnen krijgen

De belangrijkste uitdaging voor ondernemers is om de doelgroep te bereiken en naar binnen te krijgen. Dat klinkt tegenstrijdig, want je zou denken dat als de behoefte zo groot is, dat geen probleem zou moeten zijn. Maar dan ga je te makkelijk voorbij aan het feit dat deze doelgroep horecaschuw is. Die moeten echt overgehaald worden om te komen. “Maar het is zo belangrijk dat dit gebeurt”, betoogt Niemeijer. “Het vermindert het isolement, de kans op eenzaamheid en vergroot de kwaliteit van leven. Maar mensen moeten het wel eerst een keer ervaren.” 

En daar zit ‘m de crux. Want als zo’n ChillCafé de eerste paar keer niet storm loopt, dan verliezen ondernemers al snel het enthousiasme, merkt Niemeijer. “Dat is niet zo gek natuurlijk. Daarom doen we een beroep op het sociale hart en het gastvrijheids-DNA van de ondernemer. Hier in Renswoude ken ik de ondernemer die het ChillCafé organiseert. Hij zegt, ‘natuurlijk doe ik daaraan mee. Ik wil dat iedereen zich welkom voelt om hier wat te komen drinken. Dat is mijn maatschappelijke verantwoordelijkheid.’ Niemeijer hoopt dat meer ondernemers het belang ervan inzien en bereid zijn om het de tijd te geven. Want het zal niet vanzelf gaan, waarschuwt ze. “Ondernemers zullen zelf de moeite moeten nemen om het actief onder de aandacht te brengen bij de doelgroep. Door te flyeren, de lokale pers op te zoeken, de gemeente en zorg te betrekken, instanties te informeren en het aan te kondigen op de website bijvoorbeeld.”

"We doen een beroep op het sociale hart en het gastvrijheids-DNA van de ondernemer." 

Leren omdenken: een ander perspectief op gastvrijheid

"Wij krijgen van ondernemers vaak de reactie, wat een goed idee en daar zouden we wat mee moeten. Maar wat volgt zijn allerlei mitsen en maren: het past niet binnen mijn concept, dat is niet mijn vaste publiek, is dat wel goed voor de sfeer? Maar het is onzin om te denken dat je met een avond per maand meteen je hele concept loslaat. Draai het eens om. Je organiseert ook een jazz-avond, een poëzie-middag, een portproeverij of andere evenementen voor specifieke doelgroepen, dus waarom niet een keer per maand een chill avond?” 

"Er is bij ondernemers, maar ook bij horecapersoneel een vrij rigide beeld van hoe ze gastvrijheid in hun zaak willen organiseren. ‘Dit is onze kwaliteitsstandaard en dit is de beleving die we willen neerzetten.’ Daarop trainen ze hun medewerkers en die krijgen een denkbeeldige tik op de vingers als ze daarvan afwijken. Maar dat ontneemt medewerkers de kans om te anticiperen op de specifieke behoeftes van gasten. Sociale inclusie vergt van ondernemers een andere manier van nadenken over gastvrijheid. De vraag is of je bereid bent om die regels aan de kant te zetten als je daarmee een gezelschap een fantastische avond kunt bezorgen. Gastvrijheid is maatwerk. Vraag waar de behoefte ligt. Laat het personeel afspraken maken over de manier van service verlenen. Het kan heel storend zijn als er elke keer personeel aan tafel komt om bij te schenken of te vragen hoe het bevalt. Spreek bijvoorbeeld af dat de gast zelf een seintje geeft of even naar de bar loopt. Dat voelt misschien niet gastvrij, maar het tegenovergestelde is waar.”

7 adviezen voor café-eigenaren en restaurateurs

  1. Laat je sociale hart spreken. Minimaal een op de acht Nederlanders is prikkelgevoelig en daardoor sneller vermoeid. Dat betekent dat er ook mensen zijn in jouw directe omgeving die ermee te maken hebben. Verdiep je in hun behoeften en kijk wat je kunt doen om ze welkom te laten voelen en hun bezoek te veraangenamen.

  2. Kies het beste moment. Het beste moment verschilt per locatie. Zet je deuren minimaal één keer per maand open als je een ChillCafé of EasyDining avond wil organiseren. Kies daarvoor een rustig moment of de rustigste avond van de week. Stick to your plan: kies je voor de eerste woensdag van de maand? Hou daar dan aan vast, zodat mensen dat moment in hun agenda gaan markeren.

  3. Lange adem. Het is het kip- of ei-verhaal. Verwacht niet direct een stormloop op de eerste avonden. Gun het de tijd om te groeien. Als je het goed doet en de doelgroep weet te vinden, zullen ze je belonen met hun loyaliteit (en omzet). Wees bereid om het minimaal een half jaar tot een jaar kans van slagen te geven.

  4. Oefen in omdenken. Als ondernemer streef je naar een bepaald serviceniveau. Maar wat nou als jouw gasten eigenlijk aan iets anders behoefte hebben? Hoe flexibel stel jij je daarin op? Wat iemand nodig heeft, ontdek je alleen door het gesprek aan te gaan. 

  5. Maak het kenbaar. Laat zien dat je bereid bent om te anticiperen op speciale verzoeken. Vermeld bij de contactgegevens op de website bijvoorbeeld: ‘Heeft u of iemand in uw gezelschap een zichtbare of onzichtbare beperking? Wij denken graag met u mee. Neem even contact op, dan zoeken wij samen naar een passende oplossing.’ 

  6. Zoek de doelgroep op. Mensen zullen niet vanzelf de weg naar je zaak vinden. Je zult dus zelf aan de slag moeten met de communicatie. Promoot het zichtbaar in je eigen zaak en op je website. Flyer in de omgeving. Informeer je buren, collega-ondernemers, gemeente-instanties en zorgorganisaties in de omgeving. Denk ook aan het benaderen van de lokale pers.

  7. Kweek fans. Aandacht is goud. Nodig bezoekers van je chill avond persoonlijk uit voor de eerstvolgende keer. Laat merken dat je het fijn vind dat ze er zijn. Vraag hoe ze het vonden en wat er eventueel nog beter zou kunnen. Nodig ze uit om volgende keer iemand mee te nemen en geef bijvoorbeeld nieuwe Chillgasten een gratis drankje bij hun eerste bezoek.

Aankondiging chillcafé bij Bar Gezelllig in Renswoude 

Dit artikel is onderdeel van de themaserie All-inclusive over toegankelijkheid in de horeca. Lees hier ook het eerste deel over rolstoelvriendelijkheid in de horeca »