“You’re not lost, you’re here”

Tijdens de tweede uitzending van de online talkshow Zorgnetwerk Live, georganiseerd door Zorgnetwerk Nederland, gaf antropoloog Danielle Braun haar visie op de culturele kant van de coronacrisis en hield ze een pleidooi voor veerkracht en aandacht. “De organisaties die het lukt om echt menselijk contact te kanaliseren kunnen de wereld veranderen.”

Cultuur

“Cultuur zit tussen mensen in,” zegt Braun. “Het zijn de onzichtbare lijntjes tussen mensen.” Eén van de redenen dat deze tijd zo zwaar is geweest is dat we in een cultureel moeilijke tijd leven. “We hebben ontzettend veel cultureel moeten bijstellen. We ordenen onze neurologische chaos door de werkelijkheid in hokjes te verdelen.” Normaal of niet, acceptabel of onacceptabel, patiënt, cliënt, de lijst is eindeloos. “We maken hokjes in ons hoofd om de wereld te ordenen.” Corona heeft voor veel nieuwe hokjes gezorgd, en dat gaat niet vanzelf. “We hebben in twee dagen moeten leren dat we geen handen meer mochten geven. Dat is heel vermoeiend voor ons brein. Alles wat normaal op de automatische piloot gaat moet je nu over nadenken. Daar word je moe van. Het is dus niet gek dat mensen overprikkeld en vermoeid zijn.”

Spanningen

“Wat moeten niet vergeten dat we ook nieuwe uitdagingen hebben waar we niet direct over nadenken. We hebben nieuwe tweedelingen gekregen.” Een belangrijke tweedeling waar we straks mee te maken krijgen zit tussen onze essential workers, zoals het zorgpersoneel dat al deze tijd op de corona afdeling heeft doorgewerkt, en de mensen die ‘maar’ een beetje thuis hebben zitten werken. “De kunst is om dat weer te herstellen en mensen weer bij elkaar te krijgen.”

Nu het land langzaam weer open gaat lopen we het risico om meer tweedelingen te creëren. “We hebben in de samenleving enorme discussies over binnen blijven of naar buiten gaan. Naarmate de eigen verantwoordelijkheid toeneemt moeten we zelf gaan nadenken wat we acceptabel vinden. Voor je het weet duwen we elkaar in nieuwe hokjes.”
 

"De pijn van statusverlies zorgt bijna voor fysieke pijn in ons neurologisch stelsel"

Ook de razendsnelle toename en even rappe afname van sociale status is een punt dat aandacht vereist. “De helden van een paar weken geleden worden nu bijna uitgescholden.” De politie staat onder druk door de wereldwijde protesten, maar ook de zorgmedewerkers die de afgelopen periode opgehemeld werden zien nu dat de publieke waardering niet vertaald wordt naar hogere beloningen. “De pijn van statusverlies zorgt bijna voor fysieke pijn in ons neurologisch stelsel. Als we niet oppassen hebben we over een paar maanden niet alleen vermoeide medewerkers maar ook gedesillusioneerde medewerkers.”

Leiderschap

We komen nu uit een periode van bijzonder leiderschap in een buitengewone tijd. We hebben onze ‘chief’ Rutte veel zeggenschap gegeven. “In ons oerbrein werkt het gewoon zo als er een grote sabeltandtijger voor je grot staat en het leven eng is, dan ben je bereid je autonomie op te geven.” We hebben ons geschikt naar de omstandigheden en het leiderschap uit handen gegeven. Veel organisaties en ook het kabinet hebben dankbaar gebruik gemaakt van deze nieuwe, veel meer directieve vorm van leiderschap. “Nu is de vraag hoe je weer naar het nieuwe normaal komt. Je moet weer terug naar ander leiderschap. Meer autonomie, meer inspraak, meer zeggenschap. Ik durf te voorspellen dat u als leidinggevende over een paar weken zegt: ‘was het nog maar coronatijd, toen luisterden ze gewoon nog naar ons.'”

"Wat ik hoop dat we hebben geleerd van deze coronacrisis is dat we echt behoefte hebben aan menselijk contact"


Verandering

“Verandering is heel natuurlijk. Zolang mensen groepjes en dorpjes en tribes vormen veranderen dingen om hen heen. Wij kunnen omgaan met veranderen.” Dat neemt niet weg dat we nu in een periode zitten waarin verandering uitzonderlijk snel gaat, met alle gevolgen vandien. “Antropologen noemen die overgang een liminale fase. Je springt en krijgt een zwaaier in je buik en je weet nog niet of je veilig bent aan de overkant. We hangen nu als samenleving in dat moment, en het lastige aan corona is dat we niet weten hoe lang het duurt.” Normaal gesproken heeft een schokkende gebeurtenis een duidelijk moment waarop je kan beginnen met de verwerking, maar dat is nu niet het geval, en dat is lastig.

"Een leider moet de veilige bedding bieden waarin verandering zich kan voltrekken"

“De enige boodschap die een leider in dit soort tijden kan geven is ‘you’re not lost, you’re here.’ We hangen in dat ondertussen. Het is okay. We proberen goed op elkaar te passen. Dit is precies waar je moet zijn.” De onzekerheid is een gegeven, maar we zitten allemaal in hetzelfde schuitje en moeten er samen doorheen.

Dit is ook de periode waarin je wezenlijk verschil kan maken. Welk verhaal maken we met elkaar? “Was corona een golfje in ons bestaan en gaan we zo snel mogelijk naar het oude normaal of is dit een periode van transformatie waarin we een aantal dingen achter ons willen laten en echt beter willen gaan doen?” We leven nu in een tijd van culturele wanorde waarin mensen open staan voor verandering, dus waarom niet nu?

Holding liminal space

Leiders in deze tijd moeten zich geen zorgen maken over hoe de verandering zal gaan want dat kun je toch niet weten. “Holding liminal space gaat erover dat jij de veilige bedding biedt waarin de verandering zich kan voltrekken, want dingen veranderen vanzelf.” De ruimte is breekbaar, maar als soort hebben we rituelen om ons daarbij te ondersteunen. Je moet creatief zijn om in deze tijd betekenisvolle rituelen te kunnen scheppen maar het is zeker niet onmogelijk. Als voorbeeld noemt Braun een strandwandeling met het hele team waar op anderhalve meter afstand vliegers opgelaten worden of een bestuurder een gedicht voorleest. Het zijn de kleine gebaren die het verschil kunnen maken.

Een les

“Wat ik hoop dat we hebben geleerd van deze coronacrisis is dat we echt behoefte hebben aan menselijk contact. Aandacht is het nieuwe goud. Alleen die organisaties die het lukt om echt menselijk contact te kanaliseren zullen uiteindelijk de wereld veranderen en leuker maken.”