Chantal Engelen ruilde in september 2022 haar comfortabele stadse leven in voor een reis door het land in haar camper. Ze maakt verhalen over voedselveranderaars – peasmakers noemt ze hen – die vanuit hun passie de wereld willen veranderen. In het afgelopen jaar volgde Food Inspiration haar tijdens haar zoektocht. Nu, ruim één jaar later, blikken we terug en vooruit. 

Wat heeft het afgelopen jaar voor jou persoonlijk gebracht?

“Wat het mij heeft gebracht, is nieuwe hoop. Soms lijkt de ‘hoop’ ver te zoeken in onze huidige samenleving, maar op de plekken waar ik kom is er heel veel van. Er gebeurt gewoon al zoveel moois, wat bijna niemand ziet en waarover je in de media nauwelijks hoort. Daar hoor je vooral doemscenario's. Soms is het alsof iedereen elkaar tegenwerkt en niemand meer wat voor elkaar overheeft, maar op de plekken waar ik kom, voel ik het omgekeerde. Dit jaar heeft mij vooral hernieuwd vertrouwen gegeven in de mensheid. Maar je moet het wel willen zien.”

Wat is er dan nodig zodat meer mensen die hoop zien?

“De bril die je op hebt, bepaalt hoe je de wereld ziet. Toen ik nog in de binnenstad van Utrecht woonde, was mijn perspectief anders. Gejaagder, ik keek veel naar het nieuws, had weinig connectie met de mensen in mijn omgeving. Je moet jezelf prikkelen op een andere manier naar de wereld te kijken. Dat doe je bijvoorbeeld door op plekken te komen waar ik afgelopen jaar ben geweest. Veel voedselveranderaars willen graag dat mensen op bezoek komen en ontvangen je met open armen. Ze organiseren pluk-, kijk- en oogstdagen. Ga daar heen! Je moet jezelf challengen, je open stellen en je perspectief verbreden. En ook durven inzien dat hoe jij naar de wereld kijkt, niet per se de waarheid is. Er is niet één waarheid.”

Benieuwd naar de verhalen van Chantal? Lees ze terug op onze website » 

Dat is een oproep die een deel van de consumenten zal aanspreken, maar hoe bereik je die overgrote meerderheid die helemaal geen interesse heeft om naar een knuffel-een-koedag of appelplukdag te gaan?

“De vraag is of je die groep überhaupt kan en wil bereiken. Dat is ook mijn les geweest met Kromkommer. Met Kromkommer wilde ik de gemiddelde Nederlander bereiken. Alles moest groot zijn, omdat het probleem dat ik wilde oplossen heel groot was. Ik wilde bijvoorbeeld het onderwerp in de Tweede Kamer agenderen, grote supermarkten tot verandering aanzetten. Het gevolg is dat je doorlopend teleurgesteld wordt, omdat je aan het opboksen bent tegen grote partijen van wie je het in eerste instantie toch niet kunt winnen. Je bent continu aan het vechten. Nu is de impact van mijn werk veel kleiner, maar ben ik veel meer bezig in het nu. In de week dat ik bij die ene ondernemer aan het werk ben, krijg ik daar iets voor elkaar. Eigenlijk levert dat meer op, omdat je beweegt in de richting waar de energie van nature heen stroomt. Daar zit passie en wilskracht en ontstaat als vanzelf iets moois in plaats van dat je steeds tegen de stroom in aan het roeien bent.”

“Ik ben er steeds meer van overtuigd dat je gewoon in je eigen bubbel moet beginnen en daar verandering teweeg moet brengen. Er gebeurt veel positiefs, wat voor de grote massa niet zichtbaar is. Om het systeem te veranderen is het belangrijk dat die kleine bubbel uiteindelijk steeds groter wordt. Dat doe je door het vuurtje aan te wakkeren. Laat mij dus maar focussen op die bubbel en zorgen dat het gaat groeien. Met de mensen die willen en kunnen gaan we vol gas vooruit. De rest die er niet voor open staat, die niet wil of kan, laat die maar even. Uiteindelijk volgen die ook.”

“Ik ben er steeds meer van overtuigd dat je gewoon in je eigen bubbel moet beginnen en daar verandering teweeg moet brengen”

“Je moet zuurstof geven aan al die kleine initiatieven. Want daar gaat de samenstelling van oplossingen uit komen. Veel mensen wachten af en kijken naar de overheid om uiteindelijk één systeem te kiezen dat werkt. Ik geloof daar niet in. Je moet innovatieve mensen hebben die gewoon continu aan het uitproberen zijn. De magic zit in de combinatie van alles samen. In deze community spreekt iedereen met elkaar, die boeren checken allemaal bij elkaar hoe ze dingen aanpakken. Ik denk dat dit the way to go is, alleen zo krijg je vooruitgang.”

Wat heb je afgelopen jaar geleerd over ons huidige Nederlandse voedselsysteem?

  • Alles draait om de bodem. Dat is het fundament waar iedereen mee bezig is. Hoe verbeteren we de bodemkwaliteit? Hoe vergroten we het bodemleven en dus de bodembiodiversiteit? Als we dat niet fiksen, dan kan je de rest vergeten. Zelfs bij ‘gangbare’ boeren zie je dat steeds belangrijker worden. 

  • Niets groeit vanzelf. Ik heb nog meer respect gekregen voor boeren en makers. Het is ongelooflijk hoeveel tijd en moeite er nodig is om een product te telen. Het is een ontzettend precair proces om een zaadje te laten ontkiemen, en dan heb je nog niks in handen. Als je dat proces van dichtbij hebt gezien, kijk je anders naar een wortel in de winkel. Als je vervolgens nadenkt over de prijs die we bereid zijn te betalen - nagenoeg niks - en dat we ook nog eens een derde van al het voedsel verspillen, dan snap je pas hoe kapot ons voedselsysteem is.

  • Onvoorspelbaarheid is een constante. Het klimaat en de weersomstandigheden laten zich steeds minder voorspellen. Dan is het te droog, dan weer veel te nat. Daar heb je mee te dealen. De enige zekerheid is dat het vaker en extremer gaat voorkomen. Iedereen is aan het zoeken. Niemand weet precies hoe we de huidige en toekomstige uitdagingen het beste het hoofd kunnen bieden. Het is een kwestie van improviseren, trial and error. Veel consumenten denken dat er een standaard manier van werken is, die iedere boer volgt. Maar het werk van een boer is allesbehalve voorspelbaar. De realiteit is dat je continu moet bijsturen, aanpassen, andere gewassen uitproberen. Ook producenten, klein én groot, worstelen met die onvoorspelbaarheid.

  • Kortere ketens worden noodzaak. De onzekerheid zal ervoor zorgen dat ketens korter worden. Dat is een behoefte die breed speelt. Voor producenten is afhankelijkheid van de bulkmarkt steeds risicovoller, qua prijs, kwaliteit én leveringszekerheid. Dus zien producenten zich genoodzaakt om (lokaal) hun eigen ketens te gaan inrichten. Dat geeft boeren en afnemers wederzijdse verantwoordelijkheid, maar ook wederzijdse zekerheid. Op termijn ben ik ervan overtuigd dat korte ketens de norm worden, omdat we daar veel meer controle over hebben. Wat we daarvoor nodig hebben, zijn lokale coöperaties die straks de opbrengst van alle voedselbossen, tuinen en akkers in een regio bij elkaar gaan brengen en dat lokaal gaan afzetten. Want dat kunnen de individuele boeren niet zelf. 

Wat is jouw verwachting voor de toekomst?

“Een deel van de bedrijven en boeren die ik afgelopen jaar heb bezocht, zal over 5 tot 10 jaar niet meer bestaan. Ik denk dat het deels ook de rol is die pioniers hebben: het pad effenen zodat anderen daar vervolgens overheen kunnen lopen. Dat is iets wat ik vaak hoor: ‘Die bedrijven die je bezoekt kunnen helemaal geen geld verdienen, dus wat stelt dat nou voor?’ Voor mij betekent het dat zij iets aan het creëren zijn, waar anderen straks weer mee verder kunnen. En ja, natuurlijk is het zuur dat anderen straks geld verdienen terwijl de pioniers soms nauwelijks rond kunnen komen. Maar het is de realiteit en een rol van veel koplopers. Ik schaar Kromkommer daar ook onder. Je hebt gewoon een andere rol dan anderen na jou.”

"Het is een voorwaarde dat je als pionier een enorm bord voor je kop hebt, anders ga je er nooit zo hard voor strijden"

“Ik denk overigens dat velen van hen dat helemaal niet zo zien. En ook niet willen inzien. En dat is maar goed ook, want anders begin je er nooit aan. Als iemand mij van tevoren had gezegd, ‘goed dat je met Kromkommer start, maar uiteindelijk ga je daar nooit een boterham mee verdienen’, was ik er dan überhaupt mee begonnen? Het is eigenlijk een voorwaarde dat je een enorm bord voor je kop hebt en altijd geloof houdt dat het wel kan, anders ga je er nooit zo hard voor strijden. Uiteindelijk is het lot van veel pioniers om voor de troepen uit te lopen, terwijl de omstandigheden er gewoon nog niet klaar voor zijn. Wat dat betreft zijn we als samenleving toe aan een andere definitie van succes, zodat ook impact beloond wordt met euro’s.”

Wat is jouw boodschap voor horecaprofessionals?

“Ik heb afgelopen jaar hele vruchtbare samenwerkingen gezien, waar boeren en tuinders rechtstreeks leveren aan en samenwerken met chefs. Samen oogsten in de tuin, luisteren naar wat de ander nodig heeft. Het zorgt voor wederzijds respect en meer begrip. De chef wordt geïnspireerd door wat de boer op zijn land heeft. En de boer kan aan de slag met wat de chef nodig heeft. Zo’n boer snapt ineens dat de bieten die hij levert eigenlijk iets te klein zijn als je ze wil poffen. En dus oogst hij ze met liefde een paar dagen later. Dat maakt het werk veel interessanter. Voor horecaondernemers en chefs ligt in die samenwerking een uitgelezen kans om je te onderscheiden, maar ook om je eigen aanvoer te garanderen, om kwaliteit te garanderen, om smaak te garanderen. En als je met lokale boeren werkt, kan dat ook nog heel betaalbaar zijn.”

What’s next?

Eind oktober zakt Engelen in haar camper af naar het warmere zuiden. Daar gaat ze hetzelfde doen als afgelopen jaar, maar dan in Spanje en Portugal of waar het pad haar maar brengt. “Ik heb geen vastomlijnd plan, maar ik ben toe aan een nieuwe focus, aan nieuwe perspectieven. Ik wil ook op zoek naar een nieuwe vorm om mijn verhalen te delen: vaker posten, maar dan kortere verhalen.”

Via het netwerk dat ze afgelopen jaar heeft opgebouwd is ze nu op zoek naar warme introducties bij voedselveranderaars in Zuid-Europa. Dat zou een vliegende start moeten geven aan haar roadtrip. “Ik ga gewoon beginnen en verwacht dat als ik eenmaal onderweg ben er dingen op mijn pad gaan komen. Zo is het tot nu toe steeds gegaan. Het verdienmodel wordt over de grens wel wat ingewikkelder. Nu komt mijn inkomen vooral van de ondernemers die ik bezoek. De komende tijd zal ik vaker mijn publiek moeten gaan aanspreken om gecrowdfund op reis te gaan. Daar moet ik nog een beetje het lef voor ontwikkelen. Misschien komt er wel een knop op mijn website met doneer mijn maaltijd voor vanavond of sponsor 50 km benzine. Daar moet ik nog een beetje mijn weg in vinden.”

Wil je Chantal’s avonturen blijven volgen of wil je haar steunen? Volg haar verhalen op Instagram of haar website, waar je ook een Tikkie-doneerknop vindt.